Van origine is ‘de Lommerd’ een pandjeshuis. Gebouwd in 1869 als Gemeentelijke Voorschotbank. 
In 1947 werd de bank opgeheven. Er werd onder andere een confectiebedrijf, een lederwaren reparatiewerkplaats en drukkerij gevestigd. 
Vanaf de jaren 80 is het buurthuis in een groot deel van het pand gevestigd. De naastgelegen bankdirecteurswoning heeft nog veel originele details en herbergt vele verhalen over vroeger. 

Vrijwilligers van Stichting Programma en Beheer de Nieuwe Lommerd vertellen je graag alles over het gebouw, het leven van toen en de toekomst van de woning.

Vrijwilligers van Stichting Programma en Beheer de Nieuwe Lommerd vertellen je graag alles over het gebouw, het leven van toen en de toekomst van de woning. Dit gemeentelijk monument is de moeite waard om te bezoeken.

Wil je een kijkje nemen in het verleden? De bankdirecteurswoning heeft nog veel originele details en herbergt vele verhalen over vroeger.  

Bank van Leening - Museumwoning  Spijkerstraat

Van monumentaal gebedshuis naar culturele topattractie: Rijksmonument de Eusebiuskerk. 

De Eusebius vertelt de geschiedenis van bijna twaalf eeuwen Arnhem. In de Tweede Wereldoorlog (1944-1945) heeft de Eusebius het, net als de Arnhemmers,zwaar te verduren gehad. De kerk herrees tijdens de periode van wederopbouw en gaf de stad en zijn inwoners hun trots terug. Een grootscheepse restauratie van het Rijksmonument is onlangs afgerond.

De Eusebius is het enige kerkgebouw in Europa met een lift in de toren. De glazen balkons op 60 meter hoogte bieden een fenomenaal en vrij uitzicht op Arnhem en omgeving.

In de Eusebius maak je een reis door de tijd: van de 21e eeuw helemaal terug naar de vroege middeleeuwen. Ervaar de prachtig gerestaureerde kerk  en geniet van het fantastische uitzicht op de skyline van Arnhem vanuit de panoramalift (tot 73 meter hoogte) en de glazen balkons. Laat je inspireren tijdens de waterstof-presentaties over de toepassingen van waterstof in de Eusebiuskerk.

Ontdek de vele verhalen: van de Eusebius als hét machtscentrum van Europa rond het jaar 1500 tot de Eusebius als nationaal icoon van de wederopbouw na de verwoesting tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

Eusebiuskerk

Het Bio Vakantieoord is een vakantiepark voor gezinnen met een meervoudig gehandicapt kind. De Bioscoopbond heeft stichting Bio Vacantieoord opgericht in 1927 voor de zogenaamde bleekneusjes uit de stad om aan te sterken aan zee. Vandaar de naam ‘Bio’! 

In de jaren ’50 was er grote behoefte aan een centrum voor kinderrevalidatie voor de behandeling jonge poliopatiënten. De keus viel op een plek in de bossen bij Arnhem. Architect J.J.P. Oud (1890-1963) ontwierp het gebouwencomplex. Oud is bekend als lid van de kunstbeweging De Stijl. Oud wilde met zijn ontwerp voorkomen dat een kind zich verloren zou voelen in een onpersoonlijk gebouw. Hij verdeelde daarom alle functies in verschillende gebouwen. De vrolijke beeldende kunst versterkte die opzet. Kijk bijvoorbeeld naar het bijzondere, geglazuurde tegeltableau van de kunstenaar Karel Appel boven de ingang en de bijzondere beelden aan de vijvers! 

Sinds de jaren negentig is het Bio Vakantieoord in gebruik als een aangepast vakantiepark. Jaarlijks brengen 1750 gezinnen met een meervoudig gehandicapt kind hun vakantie door op het 20 ha grote landgoed met o.a. een manege, een zwembad en een bioscoop.

Historisch filmmateriaal van Bio Vakantieoord geeft een goed beeld van wat Bio door de jaren heen heeft gedaan, en nog steeds doet. De bioscopen vertoonden met enige regelmaat filmpjes over Bio, als collectefilm of als nieuwsbericht in het Polygoonjournaal. De opening in 1960 is daarin te zien, alsook beelden van de bouw enkele jaren eerder.

Een historisch overzicht is te vinden op: [samen100jaarworden.nl/90jaar](https://samen100worden.nl/)

Het thema ‘Mijn monument is jouw monument’ is wel heel toepasselijk voor het Bio Vakantieoord. Dit bijzondere rijksmonument van architect J.J.P. Oud is in de jaren ‘6o geopend als revalidatieoord voor jonge poliopatiëntjes. Zij woonden, revalideerden en kregen onderwijs in het Bio Vakantieoord. Sinds 1995 is het Bio Vakantieoord in gebruik als vakantiepark voor gezinnen met meervoudig gehandicapte kinderen.  

Op 11 en 12 september nemen we je mee in de geschiedenis van het Bio Vakantieoord, dat al in 1927 werd opgericht als vakantiekolonie voor bleekneusjes. Je leert over de architectuur van het rijksmonument, het gebruik als revalidatieoord en we laten je graag het vakantiegevoel van onze gasten ervaren.

Kom naar het Bio Vakantieoord voor een lezing van stedenbouwkundige Wim Lavooij. Luister naar de ervaringen en gedichten van Marieke Woltersom (alleen zaterdag), oud-leerlinge van de Bio Myltylschool. Volg een rondleiding over het terrein en bekijk onze mini-expositie over de bouw en het gebruik van het revalidatieoord. Geniet van live muziek, verzorgd door Arnhem Sinfonietta (alleen zaterdag)! 

Voor kinderen zijn er leuke activiteiten en een architectuur-speurtocht!

Wim Lavooij, stedenbouwkundige, geeft op zaterdag 11 september en zondag 12 september om 11.00, 13.00 en 15.00 uur een lezing over de geschiedenis van het Bio Vakantieoord en de bijzondere architectuur. Wim heeft meerdere boeken geschreven over de geschiedenis van architectuur en stedenbouw in Arnhem. Hij is medeauteur van het boek De Weg van de Wederopbouw.

We nemen je mee in de geschiedenis van Bio Vakantieoord. Je leert over de architectuur van het rijksmonument, het gebruik als revalidatieoord en we laten je graag het vakantiegevoel van onze gasten ervaren.

Bio Vakantieoord

**Hoofdgebouw**


Het monumentale hoofdgebouw van Bronbeek is door Nicolaas Willem Rose in 1860 ontworpen als tehuis voor gepensioneerde militairen uit het leger in de overzeese koloniën. Het is nu in gebruik als tehuis voor veteranen van alle krijgsmachtdelen. Daarnaast is in het gebouw het museum van de Nederlandse koloniale geschiedenis. Na de heropening van de permanente tentoonstelling in 2022  kun je weer vrij rondkijken in de exposities in het museum, of deelnemen aan een van de rondleidingen langs de architectuur van het gebouw.

**Landgoed en commandantswoning**


Het landgoed Bronbeek is in oorsprong een particuliere buitenplaats uit de 19de eeuw. In 1854 kocht koning Willem III het en liet park en villa verfraaien. De villa heeft nu nog steeds het uiterlijk dat het toen kreeg. In 1859 schonk hij zijn landgoed aan de staat. Die liet er een ‘tehuis voor invaliden’ van het koloniale leger op bouwen, het huidige hoofdgebouw. Na de opening van het tehuis in 1863 werd het landgoed door de veteranen agrarisch gebruikt. De villa werd toen de ambtswoning van de commandant. In 1959 kwam er een eind aan het agrarisch bedrijf, het park werd heringericht. Ondanks de wijzigingen in de loop der tijd heeft het landgoed de hoofdopzet en veel elementen van zijn oorspronkelijke aanleg behouden.

In de architectuurrondleiding komt het hoofdgebouw van Bronbeek aan de orde. Het is rond 1860 ontworpen door Nicolaas Rose. Nu is het een tehuis voor veteranen van alle krijgsmachtdelen en museum van de Nederlandse koloniale geschiedenis. 

In de landgoedrondleiding hoor je over ruim 200 jaar geschiedenis van het landgoed Bronbeek, park, bronnen en bomen, beelden, monumenten. 

Voor kinderen is er van alles te zien op landgoed Bronbeek. Speur door het park met de speurtocht! Wist je dat vroeger een koning een paleisje bezat op het landgoed bij Museum Bronbeek? En dat je er nu ezeltjes kunt vinden en ook in het wandelbos verstoppertje kunt spelen? Er is nog veel meer leuks te zien en te beleven! 

Kom naar Bronbeek om de gratis speurtocht op te halen. Als je de route van de speurtocht volgt, vind je de letters die dwerghertje Kantjil voor je heeft neergezet. Kun jij er twee woorden mee maken?

Ga mee met een gids en ontdek de bijzondere architectuur van het hoofdgebouw. 
Hoor alles over de geschiedenis tijdens de landgoedrondleiding. Voor het gezin is er een interactieve familierondleiding over het landgoed Bronbeek.



Landgoed Bronbeek

Het gebouw dankt haar monumentstatus aan de monumentale doch sobere bouwstijl die karakteristiek is voor de architectuur van de Wederopbouw uit het midden van de vorige eeuw. Belangrijke elementen zijn het orgel - een échte Van Vulpen - en de ramen aan de oost- en aan de westzijde van het gebouw, respectievelijk het ochtend- en het avondraam.

De Burgemeesterswijk is - met al haar woonhuizen uit het einde van de negentiende/ begin twintigste eeuw - één groot beschermd stadsgezicht. Wil je als bewoner zo’n woning verduurzamen, dan kom je voor heel specifieke problemen te staan. 

De commissie Duurzaamheid van de Burgemeesterswijk wil de bezoeker graag een aantal mogelijkheden laten zien en slimme oplossingen tonen.

De Burgemeesterswijk is - met al haar woonhuizen uit het einde van de negentiende/ begin twintigste eeuw - één groot beschermd stadsgezicht. Wil je als bewoner zo’n woning verduurzamen, kom dan naar deze presentatie!


De Bakermat, Monument en Duurzaamheid

Duurzaamheid begint met aandacht. De tuinen in het Spijkerkwartier kunnen niet bestaan zonder de aandacht en de vaak wekelijkse arbeid van de omwonenden. 


De geschiedenis van de tuinen begint in de tachtiger jaren van de vorige eeuw. In de loop der jaren zijn er steeds meer tuinen aangelegd. Op dit moment zijn er twaalf toegankelijke tuinen.


De tuinen bieden een rustpunt in de wijk, ze zijn een ontmoetingsplek en daardoor hebben ze ook een belangrijke sociale functie. En natuurlijk, de tuinen zijn groen! De diversiteit in de tuinen, het aantrekken van insecten, vogels en kleine dieren wordt zoveel mogelijk gestimuleerd. Elke tuin heeft zijn eigen karakter, afhankelijk van de ligging en van wat omwonenden er mee wilden bereiken.


Laat u verrassen, inspireren en kom vooral tot rust in de Binnentuinen van het  Spijkerkwartier.

De Binnentuinen van het Spijkerkwartier zijn verborgen parels, verstopt achter de vaak monumentale huizen van deze wijk. Het zijn oases van rust en groen, in het leven geroepen en verzorgd door de bewoners van de wijk.

De Binnentuinen van het Spijkerkwartier

Het voormalige Gymnasium aan de Statenlaan in Arnhem is een rijksmonument. De school is ontworpen door stadsarchitect Johan van Biesen en werd in 1938 gebouwd. In 2014 kreeg het pand een nieuwe bestemming. Ontwerpers Floris Schoonderbeek en Kathlijn de Booij ontwikkelden het gebouw tot een creatieve werk- en woongemeenschap, met als nieuwe naam ‘De Kleine Campus’. Gangen zijn overlegplekken geworden, de centrale hal een café, en de lerarenkamer een yogaruimte. Door ruimte en faciliteiten te delen, ontstaat een dynamisch gebruik van gebouwen en het omliggende buitengebied. Hierdoor wordt de locatie volledig benut en een gevoel van vrijheid optimaal ervaren. Ook nodigt het gedeelde gebruik uit tot ontmoeten en samenwerken. Zo ontstaat er synergie en ruimte om kennis te delen en nieuwe projecten te starten op De Kleine Campus. 
De Kleine Campus streeft ernaar om volledig vrij te zijn van fossiele brandstoffen. Daarom is het gebouw afgesloten van het gas, wordt het duurzaam verwarmd met een houtpalletkachel en wekken we zelf stroom op door middel van 205 zonnepanelen. 
De Kleine Campus is letterlijk een groene oase in centrum Arnhem. De tegels van het schoolplein zijn vervangen door groen en de buitenruimte is ingedeeld met 'functioneel groen'. Want de bomen rond het gebouw zijn niet alleen mooi, maar leveren ook appels, peren en noten voor het Kleine Campus Café. De waterplanten rond de vijver aan de voorzijde zuiveren het water. Het bos aan de buitenste randen van het terrein zorgt voor een natuurlijke bescherming tegen stadslawaai en biedt daarnaast frisse lucht en schaduw. 
Kortom: tijdens de Open Monumentendag is de historie voelbaar en de toekomst zichtbaar. Niet alleen in het gebouw, maar ook bij de diverse, creatieve en innovatieve ondernemers in het pand!

Het voormalige Gymnasium aan de Statenlaan in Arnhem is een rijksmonument dat momenteel gebruikt wordt als creatieve woon- en werkgemeenschap. De historie is hier tastbaar en de bewoners werken met passie, liefde en inventiviteit aan een meer duurzaam morgen – van voedselvoorziening tot energieopwekking!

De Kleine Campus

**De Romeinse limes in Arnhem**

De limes in Nederland is een gedeelte van de immense grensverdediging van het Romeinse Rijk, dat zich uitstrekte van Noord-Engeland tot in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De grenzen lagen langs natuurlijke barrières, zoals rivieren en woestijnen. Forten en wachtposten versterkten de grenzen. Het castellum Meinerwijk was zo’n Romeins fort. Het is vermoedelijk tussen het jaar 10 en 20 gebouwd. Tijdens de Bataafse Opstand in 69 is het door de Bataven in brand gestoken, maar daarna herbouwd en vergroot. 

De Neder-Germaanse Limes is op 27 juli 2021 door UNESCO aan de Werelderfgoedlijst toegevoegd.

**Wist je dat?**

De Romeinse limes ook in het Midden-Oosten en Noord-Afrika liep!

De Romeinse limes, een smeltkroes van culturen

Archeoloog Janric van Rookhuijzen van de Universiteit Utrecht, geeft een lezing waarin het Romeinse verleden en het thema inclusie samenkomen. 
Hij laat zien dat de Romeinse limes niet alleen een militair gebied was, maar ook een plaats van multi-etniciteit en culturele uitwisseling. 

Archeoloog Martijn Defilet van de gemeente Arnhem, zal daarbij ingaan op de vondsten in Meinerswijk.

Tijdens deze lezing laten de sprekers zien dat de Romeinse limes niet alleen een militair gebied was, maar ook een plaats van multi-etniciteit en culturele uitwisseling.

Lezing - De Romeinse limes in Arnhem

Het indrukwekkende gebouw kent een rijke geschiedenis, van villa tot bedrijfsgebouw tot SD-hoofdkwartier. En nu biedt het onderdak aan studenten Jazz & Pop, Muziektheater en Creative Writing. 

Utrechtsestraat 85 – toen nog nummer 55 – werd ooit bewoond door een voormalige koloniale ambtenaar uit Nederlands-Indië en werd daarom de “Kraton” genoemd. Deze bewoner verhuisde echter na enkele jaren en het pand werd vervolgens in gebruik genomen door de Provinciale Gelderse Electriciteits Maatschappij (PGEM) als telefooncentrale. De Kraton fungeerde niet alleen vóór, maar ook na de Tweede Wereldoorlog als telefooncentrale van het elektriciteitsnetwerk.  

Het pand werd in de oorlogsjaren gevorderd door de Duitsers. Het werd in gebruik genomen als Aussenstelle Arnheim van de Sicherheitsdienst/ Sicherheitspolizei. Hieronder vielen de provincies Gelderland en Overijssel. In de kelders waren cellen ingericht waar opgepakte burgers werden ondervraagd. Het gebouw was daardoor berucht en gevreesd bij de Arnhemse bevolking.

In het gebouw was ook in de oorlog de centrale van een eigen telefoonnetwerk van de PGEM. Doordat de Duitsers hiervan niet op de hoogte waren, kon het jarenlang door het verzet gebruikt worden om berichten door te geven. De leider van dit telefoonnetwerk, Ir. Alex Hartman, zat bij de Arnhemse afdeling van de LKP. De Duitsers werd op de mouw gespeld dat de telefoonautomaat voor dit telefoonnetwerk van groot belang was voor de elektriciteitsvoorziening. Dat was een sterk punt en vanaf dat moment mochten de telefoontechnici nog in Kraton komen. Zo kon het verzet haar berichten doorgeven.

Het Kraton gebouw stroomt over van de geschiedenis. Goed en kwaad zijn hier regelmatig samengekomen. Na een rondleiding, waarin onder andere de koloniale geschiedenis en de Tweede Wereldoorlog een grote rol spelen, gaan we aan de slag met een improvisatie theaterworkshop die verbonden is aan het gebouw en zijn geschiedenis. Om 14.30 uur is er alleen een rondleiding.

Laat je rondleiden door het Kraton gebouw, waarin de koloniale geschiedenis en de Tweede Wereldoorlog een grote rol spelen. Doe mee met een improvisatie theaterworkshop.

ArtEZ Muziektheater - De vele gezichten van het Kratongebouw

* Bij het T-huis in park Presikhaaf starten zaterdag en zondag verschillende rondwandelingen door de wijken Presikhaaf en Plattenburg 
* Je kunt op elk moment starten met een van de audiotours die te downloaden zijn op je smartphone (via de app Izi-travel)
* Let op: voor de audiotour-wandeling heb je een smartphone nodig
* Daarnaast starten er beide dagen om 11.00 ook begeleide rondwandelingen 



**Wist je dat?**

De jongeren van Presikhaaf samen met het Openluchtmuseum het immaterieël erfgoed van de wijk hebben vastgelegd?

Erfgoedwandeling door buurtbewoners en jongeren. Ze stellen zich aan je voor: 
“Als buurtbewoners en studenten van Presikhaaf University hebben we verschillende rondwandelingen gemaakt door de Arnhemse wijken Presikhaaf en Plattenburg. 

We staan stil bij de geschiedenis van onze wijken, bij monumentale gebouwen en kunstwerken die hier ooit stonden of nog steeds staan, en we wandelen door de prachtige parken Presikhaaf en Sacré Coeur. Zo leer je al wandelend veel over historie en cultuur van deze bijzondere wijken.”

Meer informatie over de geschiedenis van de wijk Presikhaaf als een ‘openluchtmuseum van de wederopbouw’ vind je op[ MijnGelderland](https://mijngelderland.nl/inhoud/verhalen/geschiedenis-van-de-wijk-presikhaaf-in-arnhem).

Zin in een erfgoedwandeling gemaakt door buurtbewoners en jongeren?
Leer al wandelend over de historie en cultuur van de Arnhemse wijken Presikhaaf en Plattenburg.




Erfgoedwandeling Plattenburg-Presikhaaf

Het Brinkman Visser-gemaal is een monument uit 1934 dat oorspronkelijk gebouwd werd om overtollig water uit de polder van Malburgen weg te malen. 
Later werd daar het wegpompen van rioolwater aan toegevoegd. 
De functie van het gemaal is jaren geleden overgenomen door het gemaal aan de Drielsedijk.
Dit industrieel erfgoed, het enige monument van Malburgen, is volledig gerestaureerd en herbergt op dit moment een woning en een horecagelegenheid als huiskamer van Malburgen.
In de kelder staat nog één van de drie grote pompen. Een bijzonder pand op een bijzondere plek die het bekijken meer dan waard is.

Ga eens binnen kijken in dit bijzondere monument, een huiskamercafé en museum in één. Een unieke plek waar je de geschiedenis van de wijk Malburgen kunt ontdekken en elkaar kunt ontmoeten. De bewoners geven graag een rondleiding.

Ga eens binnen kijken in dit bijzondere monument, een huiskamercafé en museum in één. Een unieke plek waar je de geschiedenis van de wijk Malburgen kunt ontdekken en elkaar kunt ontmoeten. 





Het Arnhems Gemaal, Malburgen

Het oude provinciehuis werd in de oorlog in september 1944 verwoest. 
Bij de wederopbouw van de stad werd ervoor gekozen om aan de zuidzijde van een groter marktplein het provinciehuis neer te zetten naar ontwerp van J.J.M. Vegter. Onder invloed van de Scandinavische architectuur werd het gebouw niet alleen ontworpen voor de overheid, maar ook voor de burger. De verbinding met de Sabelpoort zorgde voor een confrontatie tussen oud en nieuw. In het provinciehuis zijn architectuur en beeldende kunst nauw verbonden. Beeldende kunst werd in alle mogelijke vormen in het gebouw geïntegreerd. Op deze manier moest het gebouw symbool staan voor een herrijzend Nederland.

Het gebouw is zowel uitwendig als inwendig grotendeels bewaard gebleven. 
Ook van de oorspronkelijke interieurafwerking en het meubilair zijn de belangrijkste elementen behouden. 
Het gebouw is uitgebreid in 1974, eveneens naar ontwerp van Vegter en gerestaureerd/gerenoveerd in 2007. 
In 2017 werd een nieuwe uitbreiding van het gebouw in gebruik genomen, met een brede doorgang tussen beide provinciale gebouwen. 
Deze uitbreiding werd in 2018 uitgeroepen tot beste gebouw van het jaar.

Het monumentale Huis der Provincie inclusief de Sabelspoort aan de Markt in Arnhem, opent de deuren voor bezoekers. Volg een rondleiding en proef de sfeer van het gebouw. Zie welke maatregelen van verduurzaming zijn toegepast bij de renovatie van het gebouw. Bewonder de prachtige kunstcollectie van de provincie en laat je verrassen door de verhalen achter de kunstwerken. Iedereen is welkom!

**Duurzame organisatie**
In 2030 wil provincie Gelderland een klimaatneutrale organisatie zijn. Dit initiatief komt van Provinciale Staten, het hoogste bestuursorgaan. Om dit te bereiken is een klimaatplan met opgesteld met duidelijke acties. Laat u verder informeren tijdens de Open Monumentendag.

**Provinciale kunstcollectie**
Provincie Gelderland is ambassadeur voor de Gelderse beeldende kunst en heeft een eigen kunstcollectie van hoge kwaliteit. De collectie is zichtbaar, beleefbaar en betekenisvol in het Huis der Provincie en daarbuiten.

Het monumentale Huis der Provincie inclusief de Sabelspoort aan de Markt in Arnhem, opent de deuren voor bezoekers. Volg een rondleiding en proef de sfeer van het gebouw.

Huis der Provincie

De Koepelkerk is in 1837-1838 gebouwd. De huidige kerk is de opvolger van de oude St.-Janskerk, die in het begin van de 19de eeuw is gesloopt.
Deze eerdere kerk maakte deel uit van de Commanderij van Sint-Jan. De architect liet zich bij het ontwerpen inspireren door de Lutherse Koepelkerk in Amsterdam.
Het neoclassicistische pand is een zogenaamde centraalbouw met een achtzijdige plattegrond. De ronde middenruimte van het gebouw is omgeven door ionische zuilen. Er zijn in het interieur twee galerijen met balustrades. De kerk is een rijksmonument en bezit een hoge architectuurhistorische waarde.
De Koepelkerk is gebouwd als Protestantse kerk (nu: Gereformeerd vrijgemaakt).

In de kerk bevindt zich een nog oorspronkelijk Naber-orgel.

De Arnhemse Koepelkerk is een verborgen 19e-eeuwse parel midden in de binnenstad. Veel Arnhemmers zijn nog nooit binnen geweest, kom dus kijken tijdens de Open Monumentendagen!

Koepelkerk

De Kunstwerkplaats Arnhem is een plek voor jong en oud. Op deze unieke locatie in Presikhaaf werken en wonen kunstenaars. Hier vind je beeldhouwers, muzikanten, theatermakers, dansers/ performers en vele andere creatieve mensen en bedrijven bij elkaar. 

Op het terrein zijn ook het buitenpodium De Blauwe Kikker, het theater De Autark en een beeldentuin met sculpturen gemaakt door de kunstenaars van de KW37 groep. Bezoekers zijn altijd welkom. 

Overdag is de beeldentuin geopend en op speciale dagen zijn er evenementen. Op het buitenpodium de Blauwe Kikker staan 's zomers de muzikanten op de planken en over het hele terrein zijn er activiteiten. 
Ook kun je dan een kijkje komen nemen bij de werkplaatsen van de beeldhouwers. 

Tijdens Open Monumentendag stelt de kunstwerkplaats haar deuren weer open voor iedereen. 


Op zaterdag kunnen bezoekers rondlopen op het terrein, terwijl de deelnemers van [](<Sculpta Arnhem>)[Sculpta Arnhem](https://www.facebook.com/sculptaarnhem/?__cft__[0]=AZU4qt7T0JeMeRX13yJMKacKgrI2VXEQYG1nS1yzZrAveDz7BzdEzF-1yKHOEc-j22zKhgb_enD8D11wmBFfNh2aTyCOXaNpWYZcOOC1V8pOcRwuGOCatMNDDVSvta01iJlUwAO5dqP3qmS0tAbxoCw3&__tn__=kK*F) bezig zijn met het afmaken van kunstwerken, maar op zondag is er een heel bouquet aan activiteiten voor jong en oud:


Workshops, muziek, thee drinken uit de hoogte, culinair ervaren, zwetende beeldhouwers ondervragen of lekker dwalen: het kan allemaal op de Kunstwerkplaats!


Meer over het programma staat online op[](facebook.com/kunstwerkplaatsarnhem): [facebook.com/kunstwerkplaatsarnhem](https://www.facebook.com/kunstwerkplaatsarnhem/)


Kom langs en geniet van cultuur & natuur!

Ga naar deze culturele hotspot in de Arnhemse wijk Presikhaaf. Er vinden tal van activiteiten plaats die bezoekers een beeld geven van hoe deze autonome woon- en werkgemeenschap functioneert. 
OMD valt bovendien dit jaar samen met de publieke opening van beeldhouwsymposium Sculpta!

Ga naar deze culturele hotspot in de Arnhemse wijk Presikhaaf. Er vinden tal van activiteiten plaats die bezoekers een beeld geven van hoe deze autonome woon- en werkgemeenschap functioneert. 

Kunstwerkplaats Arnhem

De H. Martinuskerk is van de Rooms Katholieke Parochie Sint Eusebius. 
De kerk is door architect Alfred Tepe ontworpen als een kruisbasiliek met kleine nevenkoren naast het priesterkoor. Op 20 oktober 1875 is de kerk plechtig ingewijd door Mgr. A.I. Schaepman, toenmalig aartsbisschop. In het hoogaltaar bevinden zich de relieken van St. Bonifacius, de H. Florus en van de H. Martelaren van Gorcum.

Eén van de jongste aanwinsten is een glas-in-loodraam dat de Slag om Arnhem en de evacuatie verbeeldt en daarmee symbolisch is voor het lijden van de stad.

**Wist je dat?** 

Zich in deze kerk een glas-in-loodraam bevindt dat de slag om Arnhem en de evacuatie verbeeldt?

Bezoek de prachtige St. Martinuskerk in de Steenstraat. De kerk is open ter bezichtiging en het branden van een kaarsje. Op zondag 12 september wordt er een rondleiding gegeven door de kerk.

Bezoek de prachtige St. Martinuskerk in de Steenstraat. De kerk is open ter bezichtiging en het branden van een kaarsje. Of volg een rondleiding door de kerk. 

Sint-Martinuskerk

In 1849 werd een molen met de naam ‘De Hoop’ gebouwd aan de Amsterdamseweg te Arnhem, ter hoogte van de Rozenstraat. In 1870 liet de molenaar om onduidelijke redenen de huidige molen naar het toen nog onbebouwde Klarendal verplaatsen. Ook daar heette hij nog zo’n dertig jaar ‘De Hoop’.

Molen de Kroon is een ronde stenen stellingmolen. Dit is een verzamelnaam voor windmolens waarvan de romp bestaat uit een rond stenen bouwwerk. Een stellingmolen is een hoge windmolen met een galerij of stelling. Zo’n molen staat meestal in bebouwd gebied en moet hoog zijn om binnen de bebouwde kom voldoende wind te kunnen vangen, de zogenaamde ‘vrije windvang’. Ronde stenen molens met kruiwerk zijn altijd bovenkruiers. In de romp bevindt zich het gaande werk, de maalinrichting.


Kortom: een gezellige dag met verkoop van pannenkoeken en rondleidingen door de molen voor het hele gezin!


Foto: Theo Brink, Stichting Kunst in de Publieke Ruimte in Arnhem

Molen de Kroon Arnhem, beter bekend als ‘de Klarendalse Molen’, maakt gebruik van windenergie. Een oude techniek die al meer dan 170 jaar toegepast wordt. Neem een kijkje in de grootste machine van Arnhem!


De molenaars (vrijwilligers) vertellen je graag wat het molenaarsvak inhoudt en leiden je rond in deze maalvaardige molen. Bij voldoende wind wordt er graan gemalen. Natuurlijk worden ook heerlijke molenpannenkoeken gebakken en is er koffie, thee en limonade verkrijgbaar.

Molen de Kroon, beter bekend als ‘de Klarendalse Molen’, maakt gebruik van windenergie. Een oude techniek die al meer dan 170 jaar toegepast wordt. Neem een kijkje in de grootste machine van Arnhem!

Molen De Kroon

**Molenplaats Sonsbeek**
Oorspronkelijke functies: watermolen en molenschuur
Bouwperiode: respectievelijk 1500 en 1700 
Architect: -
Huidige functie: watermolen en bezoekerscentrum

**De Witte Watermolen**
De Witte Watermolen is een van de oudste gebouwen van Arnhem en maalt al koren sinds de 15e eeuw. Daarmee is het feitelijk het oudste bedrijf van Arnhem. De molen wordt aangedreven door het water van de Sint Jansbeek en produceert zo meel op 100% duurzame wijze, waar lokale bakkers heerlijk Veluws brood van bakken. Een van de enthousiaste molenaars vertelt je graag meer over deze bijzondere molen.

**Bezoekerscentrum Molenplaats Sonsbeek**
De voormalige molenschuur ligt naast de Witte Watermolen. De middenlangsdeelschuur, vermoedelijk van laat 17de-eeuwse oorsprong, is verbouwd en uitgebreid in de 18de eeuw, waarbij de huidige voorgevel met deeldeuren onder een korfboog en ovale vensters aan weerszijden ontstond. Het is een zogenaamd ‘Nedersaksisch hallenhuis’.

Sinds 1983 is het een bezoekerscentrum voor park Sonsbeek en het overige groen in en om Arnhem. Een fijne plek om bij te komen van een mooie wandeling, je te laten inspireren en te genieten van een hapje en een drankje in het bijbehorende restaurant A Beautiful Mess. Ook zijn er regelmatig activiteiten als lezingen, workshops en excursies rondom natuur, landschap en cultuurhistorie en kun je er een gidswandeling boeken. In het winkeltje bij de informatiebalie vind je onder andere wandelroutes, leuke cadeauartikelen en biologische meelproducten van de Witte Watermolen.

**Park Sonsbeek**
Park Sonsbeek is in de 19e eeuw aangelegd in de Engelse landschapsstijl. Het hoorde toen bij het grote landgoed Sonsbeek. In 1899 is het park door de gemeente Arnhem aangekocht, waarna het openbaar toegankelijk werd. Het huidige Park Sonsbeek is, samen met de aangrenzende parken Zypendaal en Gulden Bodem, sinds 2005 een rijksmonument. 

Het park is niet alleen bijzonder door de grootte en ligging, maar ook door de hoogteverschillen. In een van de ijstijden, zo’n 100.000 jaar geleden, hebben gletsjers keien en zand tot ver in Nederland opgestuwd. Zo is het Veluwemassief met al haar heuvels en dalen ontstaan. In het park vind je bijzondere plekken zoals de Grote - en Kleine Waterval, de Belvédère toren en een IJskelder. 

Ontdek dit unieke park midden in de stad op 12 september onder begeleiding van een gids van bezoekerscentrum Molenplaats Sonsbeek. 

**De Belvédère toren** 
Beklim de Belvédère toren onder begeleiding van een van de gidsen van bezoekerscentrum Molenplaats Sonsbeek en geniet van een spectaculair uitzicht over Arnhem en verder! In deze 19e eeuwse uitkijktoren brengt een wenteltrap met 140 treden je 30 meter hoog. Op de top sta je op ongeveer 100 meter boven NAP, even hoog als de toren van de Eusebiuskerk in het centrum van Arnhem.

Je ziet Arnhem aan je voeten, maar ook veel plaatsen in de omgeving, met spoorlijnen, snelwegen en rivieren. Je ziet de stuwwal waarop de toren staat en de doorbraak die de Rijn in de horizon heeft gemaakt (Gelderse poort). Je kijkt op de ‘brug te ver’ en je kunt troepenbewegingen en de evacuatie in de Tweede Wereldoorlog aanwijzen. Je kijkt naar vogels boven in de bomen en ziet het verschil in begroeiing van zandgrond en klei.

**De IJskelder**
Baron De Smeth, die in de Witte Villa op de heuvel in Sonsbeek woonde, liet in de 18e eeuw een ijskelder bouwen omdat hij nog geen koelkast had. In de winter, als de vijvers bevroren waren, werd in de ronde kelder ijs verzameld. Door de bijzondere architectuur van de kelder en de goede isolatie kon het ijs wel meer dan een jaar goed blijven. Een van de tuinlieden bracht regelmatig een kruiwagen vol ijs naar de ijskast in het huis. 

De ijskelder heeft tot ver in de 19e eeuw dienst gedaan, weliswaar niet meer met ijs uit de vijvers maar uit een ‘ijsfabriek’. Daarna werd de kelder verwaarloosd en uiteindelijk gevuld met zand. In 2009 werd de kelder gerestaureerd op initiatief van de Vereniging Vrienden van Sonsbeek. De gidsen van bezoekerscentrum Molenplaats Sonsbeek vertellen je er graag alles over.

**Heemtuin Presikhaaf**
Voor veel kenners en liefhebbers is Heemtuin Presikhaaf een van de mooiste heemtuinen in Nederland. In Heemtuin Presikhaaf wandel je door maar liefst 7 verschillende landschappen en ecosystemen die representatief zijn voor de provincie Gelderland. De beek met helder water uit hoger gelegen sprengen maakt de heemtuin uniek!

De afwisseling van landschappen zorgt voor een bijzondere natuurbeleving; rust, ruimte en natuur zo dicht bij de stad! Insecten, vogels, bloemen, waterpartijen of landschapselementen, fotografen en wandelaars kunnen hun hart ophalen in onze heemtuin. 

Natuurcentrum Arnhem geeft ieder jaar weer educatieve natuurlessen in de heemtuin voor tientallen klassen uit het primair en beroepsonderwijs die hier alles leren over duurzaamheid.

**Stadsboerderij de Korenmaat**
Op Stadsboerderij de Korenmaat houden we in álles rekening met de natuur en met duurzaamheid. Onze boerderij wordt namelijk biologisch beheerd. Dat betekent dat we ons voedsel duurzaam verbouwen; met respect voor mens- en dier en in harmonie met de natuur. We hopen dat een bezoek aan onze boerderij ook jou inspireert om te genieten van onze mooie natuur en er bewust mee om te gaan.

Het woonhuis bij Stadsboerderij De Korenmaat is een monument waar de boer je graag alles over vertelt.

Natuurcentrum Arnhem is hét centrum in Arnhem als het gaat om duurzaamheid! 

In het decor van groen en cultureel erfgoed van rijksmonument Sonsbeekpark biedt het monument de Watermolen een vanzelfsprekende en aantrekkelijke plek als educatief natuurcentrum in Arnhem. 

Als educatief centrum leren we je graag hoe je zelf met duurzaamheid aan de slag kunt gaan: van meer groen in je omgeving tot het verbouwen en consumeren van eerlijk voedsel.

Natuurcentrum Arnhem is hét centrum in Arnhem als het gaat om duurzaamheid! 
In het decor van groen en cultureel erfgoed van rijksmonument Sonsbeekpark biedt het monument de Watermolen een vanzelfsprekende en aantrekkelijke plek als educatief natuurcentrum in Arnhem. 


Natuurcentrum Arnhem

In het Buurthuis Huis voor de Wijk vinden veel activiteiten plaats, van ontmoeten tot leren, van ontspannen tot inspannen. 
Daarnaast is er een (h)eerlijke keuken, waarin elke dag maaltijden voor de buurt worden gemaakt.

Het Huis voor de Wijk ligt aan het schoolplein en is te herkennen aan het grote groen/blauwe nummer 266. Het buurthuis is goed te combineren met de OMD fietsroute door Malburgen

Kom langs in het Huis voor de Wijk. Diverse vrijwilligers uit verschillende landen vertellen tijdens een tentoonstelling over monumenten en andere markante plekken uit hun land. Er is lekkere koffie en thee en speciaal voor deze dag worden er hapjes gemaakt uit diverse landen.

Kom langs in het Huis voor de Wijk. Diverse vrijwilligers uit verschillende landen vertellen tijdens een tentoonstelling over monumenten en andere markante plekken uit hun land.


Huis voor de Wijk - Monumenten over de Grenzen

Moscowa is met 32 hectare een van de grootste begraafplaatsen van Nederland. De gemeentelijke begraafplaats Moscowa is in 1876 in gebruik genomen. Hij is genoemd naar de dichtbij-gelegen boerderij Moskowa, maar de gemeenteraad heeft gekozen voor de spelling ‘Moscowa’ met een c. Er lag hier al een joodse begraafplaats (1864). De rooms-katholieke parochies kregen kort daarna een eigen begraafplaats tussen de algemene en joodse in. 

De oudste delen van het huidige Moscowa zijn in 1999 aangewezen als rijksmonument vanwege de grote landschappelijke en cultuurhistorische waarde. Het nieuwere gedeelte, ‘De Vlinder’ is gemeentelijk monument.

**De herinnering blijft.** 
Duurzaamheid speelt ook op Moscowa een grote rol. In de laatste jaren hebben we veel gedaan om de natuur nog verder te stimuleren. Zo zijn er insectenhotels geplaatst en insectlokkende bomen gepland, en is er een maaiplan ontwikkeld dat er voor zorgt dat beplanting, zoals het grasklokje en wilde tijm, weer op Moscowa kan groeien. 

De wandelroute voor Open Monumentendagen Arnhem  laat de verscheidenheid van Moscowa zien. Tijdens de wandeling komt u bijzondere monumenten tegen en ervaart u tegelijkertijd wat duurzaamheid betekent in en voor ons gedenkpark.

De kinderen kunnen een vogelhuisje beschilderen en mogen deze (laten) ophangen in de bomen op Moscowa. 

Op zondag wordt er bij de buitenaula (theehuis) vanaf 11.00 uur gezongen door de Bed Side Singers.

Duurzaamheid op een begraafplaats? Jazeker! Op Moscowa laten wij u dat graag zien. Een speciale wandelroute leidt u langs bijzondere monumenten en natuurgebieden. Er zijn activiteiten voor kinderen en op zondag is er live muziek. 

Moscowa

De woning Borgardijnstraat 3 is gebouwd in de periode 1918/1922 en hoort bij het complex woningen ‘Onder de Linden’. 
De architecten De Roos en Overeijnder uit Rotterdam ontwierpen de huizen als arbeiderswoningen. 
Voordat er werd gebouwd stonden hier woningen van een, ook voor die tijd, belabberde kwaliteit. 
Onder andere publieke dames hadden hier hun ‘bedrijfje’ gevestigd. Het gebied is het eerste saneringsproject in Arnhem. 
In 1930 waren de woningen aan verbetering toe, voor die tijd erg snel na oplevering. De keuken en de slaapkamer werden aangepast. 
De hoekkasten in de kamer en de keuken zijn nu in oude stijl teruggebracht. Ook de raampartijen zijn weer uitgevoerd in de oorspronkelijke indeling. 
Kijk ook even naar de lambriseringen onder de ramen! Een mooi detail: vroegen was baksteen een duur product.
De kelder laat goed zien hoe dit werd opgelost door bogen toe te passen bij de ondersteunende wanden.

Als je deze museumwoning binnengaat, stap je de jaren 20 binnen.
Het is zoveel mogelijk ingericht naar de tijd van toen en de bewoner vertelt je graag alles over vroeger.

Museumwoning Borgardijnstraat

De woning is in 1866 gebouwd in opdracht van het St. Peters Gasthuis. Architect H.C. Berends kreeg de opdracht om twee hofjes met elk 18 woningen te ontwerpen. Berends behoorde tot een bekende Arnhemse familie van timmerlieden, aannemers en architecten en was opgeleid bij Genootschap Kunstoefening. In beide hofjes woonden vooral ouderen, meest weduwes, hoewel er later ook arbeiders waren ondergebracht. Deze ‘arme ingezetenen’ woonden daarvoor in krotwoningen in de binnenstad. De woning is in 2016 gerestaureerd. In het halletje ligt een oude estrikvloer en in de trap is de ventilatieschuif van de kelder te zien. In de woonkamer valt de originele houten vloer en het houten plafond (3.70 meter hoog!) in het oog. Bijzonder is dat de woning over een bedstede beschikt, met een keldertje er onder. Woonkamer en hal zijn voorzien van boerenstucwerk. 

Een kleine woning, ingericht naar de tijd van toen en een bewoner die je graag alles vertelt over het petroleumstel, de houtkachel en nog veel meer.

150 jaar terug in de tijd? Neem een kijkje in de kleine woning, ingericht naar de tijd van toen en een bewoner die je graag alles vertelt over het petroleumstel, de houtkachel en nog veel meer. 


150 jaar terug in de tijd? Kom langs om de bijzondere sfeer te proeven van Museumwoning Vijverlaan.


Museumwoning Catharijnestraat

Deze woning is gebouwd in 1961 in opdracht van de Centrale Woningstichting, in de mooie wijk Het Cranevelt. 
Door de informatie uit het bestek en voorwaarden weten wij precies hoe de woning er bij de oplevering heeft uitgezien.
De woning is vrijwel nog in originele staat. De ijzeren stortbak, de zeepbakjes in de tegelwand, het schakelmateriaal, je vindt het allemaal in deze woning. 
De keuken is gerestaureerd. De badkamer is nog in originele staat. In deze tijd deed de centrale verwarming zijn intrede. 
Wel heeft de woning nog een rookkanaal, zodat in tijden van nood (de Koude Oorlog werd gevreesd) men niet afhankelijk was van het gas.

Neem een kijkje in deze museumwoning in de mooie wijk Het Cranevelt. Een gelijkvloerse woning, prachtig ingericht volgens de tijd van toen. En een bewoner die je graag alles vertelt over het leven van vroeger. 

Neem een kijkje in deze museumwoning in de mooie wijk Het Cranevelt. Een gelijkvloerse woning, prachtig ingericht volgens de tijd van toen. 

Museumwoning Eduard van Beinumlaan

De woning Hazelaarstraat 69 is rond 1946 ontworpen door de architect W.E.D. de Geus en opgeleverd in 1947. Een eengezinswoning met kamer-en-suite: de voor- en achterkamer zijn gescheiden door schuifdeuren. In de hal en de keuken ligt een oorspronkelijke Granitovloer. Het aanrechtblok is wellicht van Bruynzeel, met Granitoblad. De roestvrij stalen spoelbak is zeer waarschijnlijk origineel. In de woonkamer zijn de Bruynzeeldeuren en de schouw origineel en werd de woning verwarmd door een kolenkachel. Oorspronkelijk had de woning geen badkamer. Een mooie woning, zoveel mogelijk ingericht naar de tijd van toen en een bewoner die je graag alles vertelt over vroeger.

Kom een kijkje nemen in deze Malburgse museumwoning, zoveel mogelijk ingericht naar de tijd van toen. Een bewoner vertelt je graag alles over vroeger.

Museumwoning Hazelaarstraat

De museumwoning Johan de Wittlaan is gebouwd in 1950. Een portiekflat was een nieuwe woonvorm met luxe die men in die tijd graag huurde. Zo heeft het trappenhuis een boodschappenliftje. In de gang van de woning ziet u wanden met beton-emaille en granitovloeren. Dit zet zich door in de keuken met een nog origineel keukenblok, Bruynzeeldeuren, een granito/terrazzo wasbak, een kolenhok op het balkon, een aparte kamer om de was te drogen, een originele schouw en nog veel meer details maken het beeld van die tijd compleet. 
Volkshuisvesting heeft deze woning met hart voor de jaren ’50 hersteld en de bewoner vertelt je graag alles over het leven van toen.

Kom een kijkje nemen in de museumwoning Johan de Witlaan. De bewoner vertelt je graag alles over het leven van toen. Je waant je in vroegere tijden. Een kijkje waard!

Benieuwd naar het huiselijk leven in de jaren '50? Dan moet je zeker een kijkje nemen in de museumwoning Johan de Witlaan!

Museumwoning Johan de Wittlaan

In de jaren '70 ontstond een nieuwe manier van wonen. 
Een concept waarbij een strikte scheiding was tussen wonen, werken en recreëren. Grote galerijflats, onder andere in de Bijlmermeer, verrezen. De moderne mens had recht op een rustige groene woonomgeving zonder verkeer. 
In Arnhem werden ruim 900 flatwoningen gebouwd volgens dit principe in de wijken Immerloo en het Duifje. In de museumwoning waan je je terug in de jaren '70. 

De bewoners geven graag een rondleiding.

Hoe zag het dagelijks leven eruit in de jaren '70? Kom het zien en ervaren in museumwoning Keizershof.

Museumwoning Keizershof

Het complex ‘Mussschenberg’ is gebouwd in 1910. De huurprijs voor een woning bedroeg f 3,55 tot f 5,30 per week!\
Vanwege de rode dakpannen kreeg de buurt al gauw de bijnaam het ‘Rode Dorp’. 
Een bijzonder complexs dat landelijk veel belangstelling kreeg en zelfs in 1912 werd opgenomen in de rijtoer tijdens een koninklijk bezoek aan Arnhem. 
Bijzonder in deze woning de haardpartij in de woonkamer met geglazuurde stenen met een stalen kap, ingepast tussen twee servieskasten. 
De trap wordt gekenmerkt door een rijke betimmering. Op het tussenbordes treft u ‘balatum’ aan. Eén van de eerste vloerbedekkingen op basis van geïmpregneerd wolviltpapier gemaakt in Engeland in 1908 door Charles Richard Leech.
Kijk ook goed naar het houten schuurtje. Dit deed in de beginjaren dienst als varkenshok. De achtertuin werd gebruikt als moestuin. 
Een prachtige woning, zoveel mogelijk ingericht naar de tijd van toen en een bewoner die je graag alles vertelt over vroeger.

De tijd staat even stil. Neem een kijkje in deze Museumwoning in de Vijverlaan. Een prachtige woning, zoveel mogelijk ingericht naar de tijd van toen en een bewoner die je graag alles vertelt over vroeger. Geniet van deze prachtige woning!

De tijd staat even stil. Neem een kijkje in deze Museumwoning in de Vijverlaan uit 1910!

Museumwoning Vijverlaan

De woning is in 1951 gebouwd in opdracht van woningcorporatie Centrale Woningstichting, de voorloper van Volkshuisvesting Arnhem.
De opdracht was ’68 goedkope woningen’ in Malburgen te bouwen op basis van maar liefst veertien (ja, echt geen typefout) pagina’s bestek en voorwaarden. 
Tijd van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog, tijd van woningnood en schaarste als het ging om bouwmaterialen. 

Na een huurcontract van 65 jaar is de woning in 2017 gerestaureerd. Bijna alles in de woning is origineel. 
De vaste kasten (met alle sleutels), de gordijnplanken, de ijzeren deurkrukken, het beton-emaille op de wanden, de trap in de tuin etc. 

Het is één van de eerste doorzonwoningen, waardoor het woningtype met een voor- en achter(slaap)kamer naar de achtergrond werd verdreven. 
Het keukenblok is gerestaureerd: een prachtig Bruynzeel keukenblok met granito-blad, ontworpen door Piet Zwart. 
De badkamer heeft de originele granito-vloer en in de woonkamer ziet u de ouderwetse, zwarte kolenkachel als enige warmtebron. 

Een eengezinswoning, die de sfeer van toen ademt en een bewoner die je graag alles vertelt over het leven van toen.

In deze museumwoning gaan we terug naar de tijd van de wederopbouw en de woningnood in Malburgen. Deze eengezinswoning ademt de sfeer van toen.

In deze museumwoning gaan we terug naar de tijd van de wederopbouw en de woningnood in Malburgen. Deze eengezinswoning ademt de sfeer van toen!

Museumwoning  Zilverschoonstraat

Musis is een monumentale concertzaal in Arnhem waar het verleden en het heden samensmelten.

Musis is een van de oudste concertgebouwen van Nederland. Het stamt uit 1847. Musis had toen nog één concertzaal: de Muzenzaal. Die zaal is nog steeds in gebruik en erg geliefd bij klassieke musici vanwege de bijzondere akoestiek. Zo mooi als muziek in de Muzenzaal klinkt, zo klinkt het nergens! 

In 2016 startte een grootschalige renovatie aan de Muzenzaal én werd er een nieuwe zaal aan gebouwd: de Parkzaal. Wat de zaal bijzonder maakt is dat je door een enorme glazen pui achter het podium uitkijkt over het Musispark. De zaal kan ook omgebouwd worden tot een poppodium: er treden (inter)nationale popartiesten op en er worden regelmatig dancefeesten georganiseerd.

In 2018 opende H.M. Koningin Máxima de nieuwe Parkzaal en ging Musis weer open. In datzelfde jaar werd het pand negen keer genomineerd en bekroond met vier (inter)nationale architectuurprijzen. Ben je benieuwd hoe oud en nieuw elkaar ontmoeten in dit concertgebouw? Tijdens een rondleiding kom je alles te weten over de historische details en de veelgeprezen architectuur.

In 2018 werd het gerenoveerde Musis bekroond met vier (inter)nationale architectuurprijzen. Ben je benieuwd hoe oud en nieuw elkaar ontmoeten in één van de oudste concertgebouwen van Nederland?  Ontdek hoe verleden en heden samensmelten in Musis!

Ben je benieuwd hoe oud en nieuw elkaar ontmoeten in één van de oudste concertgebouwen van Nederland? Ontdek hoe verleden en heden samensmelten in Musis!


Musis- 175 jaar!

**Buurtmonument voor vroegere Joodse buren**

Voor de Tweede Wereldoorlog woonden in de wijk Sint Marten Sonsbeek negentig Joden. Zij werden vervolgd en vermoord door de nazi’s, de jongste nog maar een jaar oud. Slechts twee buurtgenoten hebben de oorlog overleefd.

Buurtbewoners brengen de Joodse buren in kaart en vertellen waar mogelijk hun levensverhaal. Al deze verhalen samen vormen een digitaal monument in de vorm van een interactieve plattegrond op de wijkwebsite.

**Opening Joods buurtmonument met lezing, film en tentoonstelling**

Op 12 september is in De Nieuwe Hommel de opening van dit digitale monument. 
Vanaf dan zijn de eerste verhalen te lezen en te bekijken op de wijkwebsite [sintmartensonsbeek.nl.](sintmartensonsbeek.nl.)

**Joods buurtmonument**

Het monument heeft de vorm van een interactieve plattegrond op de wijkwebsite [www.sintmartensonsbeek.nl](www.sintmartensonsbeek.nl)
Hierop zijn alle joodse buren uit die tijd opgenomen. Met alleen het noemen van de namen krijgen deze mensen nog geen gezicht. 
Daarom zijn er ook levensgeschiedenissen achter deze namen te lezen. Deze verhalen worden in tekst en beeld verteld. Het resultaat is een verzameling verhalen, foto’s, tekeningen en een film, waarin deze mensen weer een gezicht krijgen.

**Programma**

* Lezing Margo Klijn: Joden in het Arnhem voor 1940
* De terugkeer van Anne Muller, een film van Sacha Barraud
* Tentoonstelling
* Aanmelden via [redactie@sintmartensonsbeek.nl](<mailto:* redactie@sintmartensonsbeek.nl>)

**Wist je dat?**

Wijkbewoners voor het Joods buurtmonument zelf de levensgeschiedenissen van de vroegere Joodse buurtgenoten hebben opgetekend door in archieven te duiken en te praten met mensen die de oude buren nog kunnen herinneren?

Op zondag 12 september is in De Nieuwe Hommel de opening van het digitale monument “Om niet te vergeten”. Dit monument is opgericht en gemaakt door bewoners van de wijk Sint Marten Sonsbeek voor de negentig Joodse buurtbewoners die in de oorlog zijn omgebracht. Het digitale monument “Om niet te vergeten” is  vanaf dan te bezoeken op [www.sintmartensonsbeek.nl](www.sintmartensonsbeek.nl).

Op zondag 12 september is in De Nieuwe Hommel de opening van het digitale monument “Om niet te vergeten”. Dit monument is opgericht en gemaakt door bewoners van de wijk Sint Marten Sonsbeek voor de negentig Joodse buurtbewoners die in de oorlog zijn omgebracht. 






Buurtmonument voor vroegere Joodse buren

Het monument heeft de vorm van een interactieve plattegrond op de wijkwebsite
[www.sintmartensonsbeek.nl](www.sintmartensonsbeek.nl)

Hierop zijn alle joodse buren uit die tijd opgenomen. Met alleen het noemen van de namen krijgen deze mensen nog geen gezicht. Daarom zijn er ook levensgeschiedenissen achter deze namen te lezen. Deze verhalen worden in tekst en beeld verteld.

Voor de Tweede Wereldoorlog woonden in de wijk Sint Marten
Sonsbeek negentig Joden. Zij werden vervolgd en vermoord door de nazi’s, de jongste nog
maar een jaar oud. Slechts twee buurtgenoten hebben de oorlog overleefd.
Buurtbewoners brengen de Joodse buren in kaart en vertellen waar mogelijk hun
levensverhaal. Al deze verhalen samen vormen een digitaal monument in de vorm van een interactieve plattegrond op de wijkwebsite.


Op 12 september is in De Nieuwe Hommel de opening van dit digitale monument. Vanaf dan zijn de eerste verhalen te lezen en te bekijken op de wijkwebsite sintmartensonsbeek.nl

Het Joodse buurtmonument 'Om Niet te Vergeten' geeft gezicht aan de levens die verloren zijn gegaan van negentig Joodse bewoners van de wijk Sint Marten Sonsbeek tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

Opening - digitaal monument 'Om Niet te Vergeten'

In het dorp Elden vind je een mix van oude en nieuwe bebouwing. Rond de  Bonifatiuskerk aan de Huissensedijk bevindt zich de oude dorpskern. Deze omgeving krijgt de status van ‘Beschermd dorpsgezicht’. Ondanks de toevoeging van veel bebouwing heeft Elden het dorpse karakter kunnen behouden. Twee kerken, een molen, oude boerderijen, dijken en wielen, veel groen en een dorpsplein met horeca bepalen de prettige leefomgeving van Elden. 


De Historische Kring Elden, die dit jaar het 40-jarig jubileum viert, houdt de interessante geschiedenis van het dorp en de omgeving levendig. De Kring heeft één van de twee overgebleven noodwoningen in Elden als onderkomen en is vanaf september ingericht als een bezoekerscentrum in de sfeer van de naoorlogse jaren. Bezoekers van Open Monumentendagen Arnhem kunnen dan  het resultaat gaan zien.

‘De Hoop’ is één in 1846 gebouwde windmolen en rijksmonument. De molen is een witgeschilderde bakstenen korenmolen van het type beltmolen met twee koppelmaalstenen. 

De noodwoning staat op de nominatie om een gemeentelijk monument te worden. Het is één van de laatste noodwoningen waarvan er velen na de oorlog zijn gebouwd. Dit om aan de vraag om huisvesting in het dorp te voldoen. Elden werd zwaar getroffen door het oorlogsgeweld.

Een deel van Elden wordt binnenkort ‘Beschermd Dorpsgezicht’. Bezoekers van de Open Monumentendagen Arnhem krijgen met de dorpswandeling en de tentoonstelling in de noodwoning een mooi beeld van de unieke sfeer van het dorp.  Tijdens de wandeling wordt er ook een bezoek gebracht aan molen ‘De Hoop’. Deze molen uit 1846 kan ook op eigen gelegenheid worden bezocht.

Bezoekers van de Open Monumentendagen Arnhem krijgen met de dorpswandeling en de tentoonstelling in de noodwoning een mooi beeld van de unieke sfeer van het dorp.  Tijdens de wandeling wordt er ook een bezoek gebracht aan molen ‘De Hoop’. Deze molen uit 1846 kan ook op eigen gelegenheid worden bezocht.

Noodwoning en Molen “De Hoop” Elden

Het kerkgebouw dateert uit 1941, wat natuurlijk een vreemd moment was om een kerk te bouwen. Aan de andere kant wist men toen nog niet of de Duitse bezetting permanent zou zijn. De materiaalschaarste in deze tijd had als gevolg dat de kerk gebouwd is uit eenvoudig materiaal. Voor de architect, Gerrit Feenstra, was dit geen probleem. Hij had toch al een voorkeur voor eenvoud in een kerkgebouw. Zo zijn alle oorspronkelijke ornamenten in de kerk van smeedijzer vervaardigd, zelfs de kandelaars op het altaar. Na de oorlog moest er flink wat schade hersteld worden. Dit is aan de buitenkant nog te zien.


De vorm van de kerk maakt een tijdloze indruk. Zij doet denken aan een vroegchristelijk kerkje en heeft de grondstructuur van een basilica.
Verrassend is het vele licht in dit kleine gebouw.

De Oud-Katholieke Kerk ligt wat verstopt in de wijk Molenbeke. Voor de oorlog waren er al plannen en in 1941 werd  met toestemming van de overheid de kerk gebouwd. Materiaal was schaars dus uit noodzaak moest er sober en duurzaam gebouwd worden. Toch zijn er in het gebouw verstopt wat uitspattingen te vinden.
Het interieur is redelijk intact gebleven. Er is een liturgische aanpassing geweest met respect voor het oorspronkelijk interieur en er zijn toevoegingen van Arnhemse kunstenaars. Gerrit Feenstra was de architect en met recht kunnen we het een ‘Arnhemse kerk’ noemen.
Tijdens de openstelling zal de altaarruimte met de oorspronkelijke materialen ingericht worden en is er een aantal historische objecten te zien.

De Oud-Katholieken heten jullie van harte  welkom!

Duurzaamheid uit nood! De bouwvergunning voor deze kerk werd verleend onder voorwaarde van spaarzaam materiaalgebruik. In het ontwerp waren er bijvoorbeeld geen dakgoten. Het hemelwater wordt nog steeds op eigen terrein opgevangen. Hoe actueel!

Oud-Katholieke Kerk

In 1963 konden rechtbank en gerechtshof gaan rechtspreken in het nieuwe pand aan de Walburgstraat. Veel mensen beschrijven het pand als een betonnen massa en laat dat nou net ook de bedoeling zijn van de architect. 

De architect Sevenhuijsen koos voor een strak ontworpen doosvormige massa. 
Het betonnen gevelframe loopt op alle 4 gevels door en versterkt de heldere grondvorm. Door de invullingen in het betonframe afwisselend open of dicht te maken en door enkele onderbrekingen in het frame, bracht de architect accenten aan, waar hij dat vanuit de achterliggende ruimten of accentuering van functies nodig 
vond. 

De grote zittingszalen gaf hij dubbelhoge ramen aan de Walburgstraat waarvoor hij ook incidenteel de sparingen in het betonframe dubbelhoog maakte. Het is door deze subtiele accenten - de arcade, de trappen en de dubbelhoge ramen – dat de architect het gebouw stedenbouwkundig heeft verankerd.

Het Paleis van Justitie heeft sinds 31 juli 2015 de status van Rijksmonument als gevolg van het Beschermingsprogramma Wederopbouw 1959-1965. In totaal zijn 90 objecten uit de deze periode als rijksmonument aangewezen vanwege hun belang voor de geschiedenis, architectuur en kunst van vroeg-naoorlogs Nederland. Dat betekent dat het gebouw op nationaal niveau van zeer grote cultuurhistorische waarde is. Het gaat hier om het stedenbouwkundig concept van het bestuurskwartier, de architectonische uitwerking van het gebouw en de combinatie van drie justitiële functies.

Het Paleis van Justitie is een gebouw met een grote monumentale en culturele waarde. De meeste zittingszalen en andere openbare ruimtes zijn in de basis in 60 jaar niet aangepast. Maar de rechtspraak is uiteraard wel met de tijd meegegaan. Denk hierbij aan de digitale ontwikkelingen. Maar ook aan de rol van het slachtoffer en de eisen die dat meebrengt. Daarbij zijn er ook andere vormen van het oplossen van geschillen, zaken die voor de rechter komen. Mediation bijvoorbeeld, hiervoor is een hele andere inrichting van de zaal nodig. 


We renoveerden in 2021 en 2022 (een groot deel van) de openbare ruimtes. Het gaat hier om functionele verbeteringen en aanpassingen aan de huidige eisen van techniek. Een aantal zittingszalen kreeg meer en betere audiovisuele en digitale middelen. Verder kwam er nieuw meubilair, verlichting en stoffering. Ook kreeg de akoestiek de aandacht. Niet alleen de zittingszalen kregen een make-over. Ook pers- en advocatenkamer, balies, opvang- en wachtruimten. Een begeleidingscommissie zorgde voor een optimale afstemming van deze renovatie op de cultureel-historische waarden van de zittingszalen. Vanaf maart 2022 zijn de openbare ruimtes en zittingszalen weer klaar voor jarenlange rechtspraak.


Normaal zijn de openbare ruimtes ook echt openbaar. We laten publiek toe bij zittingen en het gebouw is vrij toegankelijk voor geïnteresseerden in architectuur en kunst. De coronamaatregelen zorgden ervoor dat we alleen de meest noodzakelijke personen bij een zitting konden toelaten. Voor andere geïnteresseerden bleven onze deuren een lange tijd gesloten. We zijn blij om u op zaterdag 10 september te kunnen laten zien hoe het gebouw er nu uitziet.

Wil je meer weten over dit monument en een bijzondere wijze van renoveren? Dit momument is voor functionele doeleinden aangepast, zorgvuldig afgestemd op de cultureel-historische waarden van het gebouw. We zijn blij om je op zaterdag 10 september te kunnen laten zien hoe het gebouw er nu uitziet.

Paleis van Justitie

De Parkstraatkerk is een zeldzaam voorbeeld van een kerk in de stijl van de Nieuwe Haagse School, ontworpen door H.B. Broekhuizen, met duidelijke invloeden van Frank Lloyd Wright.
In de kerk zijn een aantal interessante originele elementen te vinden, zoals het orgel, de lampen en de glas-in-loodramen.

Voor de achteloze voorbijganger is dit gebouw een oninteressant, bakstenen blok, verscholen tussen de prachtige 19e-eeuwse herenhuizen. Maar wie de moeite neemt verder te kijken, ontdekt een zeldzaam voorbeeld van de Nieuwe Haagse School, met originele elementen, waaronder bijzondere glas-in-loodramen. Volg een rondleiding en proef de sfeer van de kerk.

Wist je dat de Parkstraatkerk invloeden toont van het werk van de beroemde architect Frank Lloyd Wright? Volg een rondleiding en proef de sfeer van de kerk. 

Parkstraatkerk

De uit 1962 stammende (rijks)monumentale kerk toont de maatschappelijke veranderingen in de wederopbouwperiode. Het ontwerp van deze verdiepingskerk van de architect Jan Rotshuizen gaf ruimte aan een breder gemeenschappelijk gebruik van de nevenzalen en introduceert symboliek en mystiek in de kerkzaal. Dit was een opzienbarende trendbreuk ten opzichte van de lange traditie sinds de reformatie, die van ‘kale protestante gebedshuizen’. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verwoordt het als het volgt: “…het monument is een essentieel toonbeeld van de cultuurhistorische of sociaalhistorische ontwikkelingen van de wederopbouwperiode in Nederland…” Dit was mede de reden om de kerk te bestempelen als rijksmonument.

In 1962 gebouwd als de Opstandingskerk is dit gebouw in 2020 verbouwd tot Nieuwe Kerk. Oude materialen zijn hergebruikt en de ruimte is aangepast aan gebruik in deze tijd. Een mooi voorbeeld van hoe een (rijks)monumentaal gebouw eigentijds kan blijven! 

**Toegankelijk en circulair**
Het ontwerp van opZoom architecten richt zich op een verbeterde toegankelijkheid, meer aandacht voor ontmoeting en een nieuwe intimiteit in de grote kerkzaal. 
De eerste stap is het toevoegen van een hoofdentree op het niveau van de Rosendaalseweg. Met daarbij een grote open pui, vide, lift, en een goed beloopbare trap. Daarnaast is in de voor de kerkgemeente ‘te grote’ kerkzaal, een nieuw transparant volume aangebracht waarbinnen de vieringen plaats vinden. In dit translucente en vrij hangende volume ontstaat er een intiemere sfeer voor de diensten met kleinere groepen.  Terwijl de zaalruimte als geheel nog steeds goed voelbaar is. 
De vrijgekomen ruimte in de kerkzaal wordt ingezet voor het ontmoeten. En bij de toegang in de zaal zijn onder het balkon een nieuwe pantry en een gedenkruimte gerealiseerd.

De monumentale maar minder comfortabele kerkbanken zijn in het gebouw hergebruikt. De verschillende onderdelen hebben een tweede leven: de leuningen vormen de begeleidende wand langs de nieuwe trap, de voetsteunen zijn verwerkt in de nieuwe wanden van de pantry en de gedenkruimte, en de zittingen zijn door de gemeenteleden verwerkt in de garderobes en tafeltjes. De meest directe vorm van circulariteit.

Een mooi voorbeeld van hoe een (rijks)monumentaal gebouw eigentijds kan blijven!  Oude materialen zijn hergebruikt en de ruimte is aangepast aan gebruik in deze tijd.

Rijksmonument Nieuwe Kerk

**Wat is de vrijmetselarij?**

De vrijmetselarij is geen religie, maar een inwijdingsgenootschap dat al bijna 300 jaar in Nederland actief is. 
In de loges vindt een combinatie van intellectuele, sociale en rituele activiteiten plaats. Belangrijke idealen zijn tolerantie, broederschap en liefdadigheid.

**Symboliek**

Vrijmetselaars gebruiken symbolen die verwijzen naar bouwactiviteit. Sommige van deze symbolen grijpen terug naar de middeleeuwen. 
De vrijmetselaar ziet de wereld en het leven als een te voltooien bouwwerk. Hij bouwt aan de tempel van de mensheid, aan een betere wereld, waarbij hij zichzelf ook als een bouwsteen beschouwt. Deze symbolen spelen ook een rol in de zoektocht van de vrijmetselaars naar zelfkennis en de relatie tot de medemens. 
Vrijmetselaars zoeken daarbij naar antwoorden op vragen als ‘wat doe ik hier op aarde?’ en ‘waar kom ik vandaan?’

**Wist je dat?**

De vrijmetselaars betrokken zijn geweest bij de oprichting van blindenbibliotheken?

Maak kennis met de wereld van de vrijmetselarij!

Tijdens de rondleiding kun je in alle rust ervaren hoe de Tempel is ingericht. Dat is de ruimte waarin de vrijmetselaars bijeenkomen en voor hen een bijzondere betekenis heeft. De gidsen vertellen over de symbolen die gebruikt worden in de rituelen. Ook gaan ze in op de betekenis van de vrijmetselarij voor de persoonlijke ontwikkeling, de geschiedenis van de vrijmetselarij en de rol ervan in de samenleving.


De gidsen zorgen ervoor dat je de ruimte en de objecten kunt beleven en voelen, ook als je die niet of niet goed kan zien.

De Arnhemse vrijmetselaars organiseren op zaterdag 11 september een lezing en rondleiding in het logegebouw speciaal voor blinden en slechtzienden.



Rondleiding en lezing voor mensen met een visuele beperking - Vrijmetselaars

De Laar is sinds 1 januari 1974 een woonwijk van Arnhem. Daarvoor was De Laar een Elster buurtschap. Het gebied 'De Laar' werd in het noorden begrensd door de Eldense Zeeg, in het oosten door de Rijksweg Noord - Batavierenweg, in het zuiden door de Laarse Pijp bij de Laarstraat en in het westen door de Grote Molenstraat. 

Het woord 'laar' betekent woeste grond, moerassig land, broekland, open plek in het bos. De buurtschap 'De Laar' werd sinds 1879 doorsneden door de spoorlijn Arnhem-Nijmegen. Het oostelijk deel maakt sinds 1974 deel uit van de Arnhemse woonwijk De Laar West, het westelijk deel sinds 1 januari 1995 van Arnhem, sinds 2005 van de nieuwbouwwijk Schuytgraaf.

\*Foto gemaakt en route ontwikkeld door Stichting Kunst in de Publieke Ruimte in Arnhem.

Ontdek de kunstwerken in wijk De Laar!

Voor het kunstproject De Kroonse in de wijk De Laar in Arnhem Zuid werd in de jaren zeventig het ontwerpplan gemaakt en in de jaren tachtig gerealiseerd. Het project is kenmerkend voor die tijd. Ontdek in deze rondleiding wat de oorspronkelijke plannen waren en wat er nu nog te zien is.

In De Laar is ook veel publieke kunst van na 2000 tot op heden met een geheel andere insteek. Hiervoor namen vaak bewoners, scholen en woningbouwverenigingen het initiatief, in plaats van kunstenaars en stedenbouwkundigen.

Deze rondleiding door cultuurgroep De Laar is een verrassende manier om dit deel van de stad (beter) te leren kennen. Als je de gehele kunstroute wilt lopen of fietsen, zijn er routeboekjes te verkrijgen bij bibliotheek Rozet, boerderij De Kroon en bezoekerscentrum Sonsbeek.

Ga mee met de rondleiding kunstroute van cultuurgroep De Laar en ontdek kunstwerken in de publieke ruimte. Het is een verrassende manier om dit deel van de stad (beter) te leren kennen.



Rondleiding Kunstroute De Laar

Het Duivelshuis is één van de belangrijkste monumenten van Arnhem. De oorsprong ligt in de 15e eeuw – hertog Karel van Gelre kocht het in 1518. Het staat ook bekend als het huis van Maarten van Rossum, eigenaar in de 16e eeuw. Maarten van Rossem liet het huis verbouwen met een gevel volgens de nieuwste bouwmode. Deze stijl is veel later ‘Renaissance’ gaan heten. De gevel is een van de vroegste voorbeelden van deze stijl in Nederland. Ook liet Van Rossem het gebouw aankleden met tal van beelden. De saters aan de voorgevel werden door de Arnhemmers al snel aangezien voor duivels. Het is waarschijnlijk dat het huis ook zo aan zijn naam kwam. De Arnhemse burgemeesters hebben sinds 1830 hun werkkamer in het Duivelshuis. In de loop der tijd werden er nieuwe gebouwdelen aan het Duivelshuis gebouwd voor de functie als stadhuis.


In de Tweede Wereld Oorlog raakte het toenmalige stadhuis ernstig beschadigd. Het grootste gedeelte werd gesloopt, alleen het vrijwel onbeschadigde Duivelshuis werd behouden. Dit werd opgenomen in de nieuwbouw uit 1963. Dit naoorlogse stadhuis behoort samen met het Provinciehuis aan de Markt tot de eerste belangrijke overheidsgebouwen die in een geheel nieuwe naoorlogse opzet van het centrum werden ingepast.

Altijd al eens een kijkje willen nemen in het bestuurlijke hart van onze stad en het roemruchte Duivelshuis? Laat je dan rondleiden door het stadhuis.


Daarnaast is er voor eigenaren van historische panden die over verduurzaming nadenken, of andere geïnteresseerden, om 15:00 een lezing over verduurzaming van erfgoed. Deze lezing wordt gegeven door één van de adviseurs erfgoed van de gemeente en duurt ongeveer 30 minuten. Uiteraard kun je ook vragen stellen.

Altijd al eens een kijkje willen nemen in het bestuurlijke hart van onze stad en het roemruchte Duivelshuis? Laat je dan rondleiden door het stadhuis. Ook is er een lezing over verduurzaming van erfgoed.

Stadhuis en Duivelshuis

Rozet heeft sinds de opening diverse prijzen gewonnen. In een speciale rondleiding, langs bijzondere plekken in het gebouw, ontdek je waarom!

Rozet is in 2013 geopend: een multifunctioneel en duurzaam gebouw, ontworpen door Neutelings Riedijk Architecten. Het gebouw overbrugt het oude en nieuwe gedeelte van de stad en is één van de belangrijkste openbare gebouwen in Arnhem.


Naast veel innovatieve architectonische toepassingen, zijn in Rozet talloze maatregelen genomen om er een duurzaam gebouw van te maken. Van een vijver op het dak voor regenwateropvang tot aan gevelisolatie met schapenwol. Ontdek dit en nog veel meer tijdens de speciale rondleiding: Rozet: architectuur & duurzaamheid.

Rozet heeft sinds de opening diverse prijzen gewonnen. In een speciale rondleiding, langs bijzondere plekken in het gebouw, ontdek je waarom!




Rozet Rondleiding: architectuur & duurzaamheid

De Arnhemsche Scheepsbouw Maatschappij ASM, opgericht in 1889, was eens de grootste werkgever van Arnhem. De werf domineerde ‘de overkant’ van de Rijn tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw. 

Vanaf 2015 voert Stichting Stadsblokkenwerf verschillende activiteiten uit en ontwikkelt op het terrein een kleinschalige historische scheepswerf.
Liefhebbers restaureren er hun oude schepen. Daarvoor is onder andere een werfloods gebouwd.

Het Werfpaviljoen uit 2016 is een ontwerp van de Arnhemse ontwerper Ruud-Jan Kokke. Het paviljoen staat op een kraanbaan van de voormalige ASM-werf en heeft een verrassende vormgeving. Het is als bouwpakket opgezet: eenvoudig te (de)monteren en op te slaan en relatief licht van gewicht. Sinds enkele jaren staat er een oude 25- meter-hoge werfkraan op het terrein en er is zelfs een stukje Berlijnse muur te vinden.

Ontdek deze spannende plek aan de Rijn en beleef een unieke ervaring in de werf. Bezoek de Stadsblokkenwerf en de oude ASM haven (Arnhemse Scheepsbouw Maatschappij) en doe mee aan een van de vele activiteiten.

Stadsblokkenwerf

**Praktische zaken:**

• De stadswandeling is gratis 

• Beide dagen is plaats voor 2 keer 6 deelnemers

• Aanmelden via e-mail aan: [gildegidsen@gmail.com](mailto:gildegidsen@gmail.com) 

• Graag vermelden met hoeveel personen je komt. Je ontvangt een bevestiging van het 't Gilde

• De wandeling is geschikt voor mensen in een rolstoel

• Buslijnen 12 en 43 stoppen vlakbij het Duivelshuis, bushalte Eusebiuskerk

**Wist je dat?**

't Gilde veel verschillende wandelingen in Arnhem organiseert met verschillende thema's en voor diverse doelgroepen?

Ervaar Arnhem met een wandeling van 't Gilde tijdens Open Monumentendag!

De wandeling begint beide dagen om 12:00 uur en is speciaal gemaakt voor mensen met een visuele beperking. De gids zal met een beeldend verhaal en een beroep op de zintuigen een goed beeld van Arnhem geven.
De wandeling begint bij het Duivelshuis, vlakbij de ingang van het Stadhuis.

Gilde Stadswandeling Arnhem neemt je op Open Monumentendag mee met een korte stadswandeling door het centrum van Arnhem. 


Stadswandeling voor mensen met een visuele beperking

**Van Rooms naar Syrisch Katholiek**

De voormalige R.K. Willibrorduskerk is in de jaren 1953-1956 gebouwd in de stijl van de Delftse School. 
Architect J. Sluijmer ontwierp het gebouw met een T-vormige plattegrond en een halfronde absis. 
Daarmee volgde hij het voorbeeld van vroegchristelijke basilieken. Ook de licht hellende daken, de rondboogvensters en de porticus met drie ronde bogen op zuilen zijn op vroegchristelijke voorbeelden gebaseerd.



**Sint-Jan Apostel Syrisch Katholieken**


De Willibrordkerk is in 2012 gesloten en in 2014 verkocht aan het patriarchaat van de Syrisch-Katholieke Kerk van Antiochië. Dit is een geloofsgemeenschap oorspronkelijk uit het Midden-Oosten.

De Syrisch-Katholieke Kerk maakt deel uit van de oosters-katholieke kerken. 
Ze erkent de paus als hoofd. De kerk is in de 18e eeuw afgesplitst van de Syrische Kerk van Antiochië, ook wel Syrisch-Orthodoxe Kerk genoemd.
De Syrisch katholieken komen oorspronkelijk uit Irak, Syrië en Libanon. De kerk wordt geleid door de Syrisch-Katholieke patriarch van Antiochië. Deze patriarch  heeft zijn residentie in Beiroet, Libanon. Ze heeft tussen de 200.000 en 300.000 leden.
Tijdens de eredienst wordt Aramees en Arabisch gesproken. 
Er is een eigen kerkelijke kalender en een eigen kerkelijke ceremonie, de Antiocheense ritus.

**Vervolgingen**


De afgelopen jaren zijn veel Syrisch-katholieken naar Europa gevlucht vanwege vervolgingen in hun landen van herkomst. 
In Arnhem is de geloofsgemeenschap door de toestroom van vluchtelingen sterk gegroeid.

**Wist je dat?**


De paus van Rome het hoofd van de Syrisch-Katholieke Kerk is. 
De kerk is echter oosters: binnen de Rooms-Katholieke Kerk heeft zij een eigen zelfstandigheid, een oosterse kerkelijke structuur en eredienst.

Bezoek de Syrisch-Katholieke Kerk, voormalige Willibrordkerk. De kerk maakt deel uit van de oosters-katholieke kerken. De gemeenschap bestaat uit mensen afkomstig van Irak, Syrië, Libanon en Turkije. De kerk is open ter bezichtiging.

Bezoek de Syrisch-Katholieke Kerk, voormalige Willibrordkerk. De kerk maakt deel uit van de oosters-katholieke kerken en is open ter bezichtiging.

Syrisch-Katholieke Kerk, voormalige Willibrordkerk

In deze voormalige school is nu Theater Het Hof gevestigd. Het schoolgebouw, ontworpen door Gerrit Versteeg, bevat veel Berlagiaanse details. Hardstenen elementen markeren de uit constructief oogpunt gezien belangrijke punten. In de middentoren en de rechter toren zijn resp. een zonnewijzer en een klok in aardewerk aangebracht. In de west- en de zuidgevel van de lokalenvleugel zijn terracotta reliëfs met voorstellingen van kinderspelen te vinden. De reliëfs zijn vervaardigd door Willem Coenraad Brouw. Het gebouw is aangewezen als Rijksmonument en huisvest momenteel Theater Het Hof. De theatergroep brengt drie à vier producties per jaar uit.

Maak kennis met dit sfeervolle theater in het Spijkerkwartier. Kijk rustig rond en geniet van openbare repetities van theaterstukken die plaatsvinden. Theater het Hof is gevestigd in een voormalige school waarvan de architectuur duidelijk op Berlage is geïnspireerd.

Maak kennis met dit sfeervolle theater in het Spijkerkwartier.
Kijk rustig rond en geniet van openbare repetities van theaterstukken die plaatsvinden.

Theater Het Hof

**Nieuw gebouw met een oude geschiedenis...**

Het betrekkelijk nieuwe logegebouw aan de Arnhemsestraatweg 360 heeft een oude voorgeschiedenis. In de jaren '30 van de 20e eeuw ontvingen de Vrijmetselaars van Arnhem - destijds de "Loge van de Vrijmetselaars van de Gelderse Broederschap" - een aanzienlijke gift van de adellijke familie Van Boetzelaer, waarmee de loge in 1930 de Villa Beaulieu in Arnhem kon kopen. Dat gebouw deed tot 1981 dienst als logegebouw, maar werd te groot voor de Arnhemse loges. De verkoop van de kapitale villa bracht de middelen op om de Villa Hoogwijk aan de Arnhemsestraatweg 360 te Velp te kopen en later het nieuwe logegebouw er tegenaan te bouwen. 

De loges bouwden het oude koetshuis om tot tempel; deze deed dienst tot 1998, toen de nieuwbouw van het huidige logegebouw startte, direct grenzend aan villa Hoogwijk, op de plaats van het koetshuis en de voormalige stallen. De nieuwbouw duurde ca. 2 jaar; het logegebouw werd opgeleverd in 2000. De nieuwbouw kostte 1,2 miljoen gulden.

Omtrent de architect is nog onduidelijkheid. Te midden van de Vrijmetselaars bevonden zich maar liefst 5 architecten, die elk een bijdrage of op z'n minst een mening hebben gehad t.a.v. de nieuwbouw. De naam Ernst Camlot wordt genoemd als bestuurslid van weleer en mogelijk ook de uiteindelijke architect.

Tijdens deze Open Dag kun je alles vragen over de Vrijmetselarij. Je ziet de diverse ‘gereedschappen’ en de kleding die hoort bij de Vrijmetselarij. Natuurlijk is er aandacht voor de inrichting en alle prachtige symbolen, schilderijen en andere tekens die horen bij de Tempel en het Logegebouw. Een unieke kans om eens binnen te kijken!

Op zaterdag 10 september openen de gezamenlijke Arnhemse Vrijmetselaarsloges hun deuren van het gebouw aan de Arnhemsestraatweg 360 in Velp. Er zullen vertegenwoordigers van de verschillende loges aanwezig zijn. Zoals van de vrouwenloge Panta Rhei, van de gemengde loge Ramses en van de Rijnloge/Odd Fellows. Zij zullen het publiek het één en ander vertellen over de geschiedenis en doelstellingen van de Vrijmetselarij. Verder vinden op deze dag rondleidingen plaats, waarbij ook een kijkje in de Tempel genomen zal worden. Daarnaast is er een videopresentatie.

Tijdens deze Open Dag kun je alles vragen over de Vrijmetselarij. Je ziet de diverse ‘gereedschappen’ en de kleding die hoort bij de Vrijmetselarij. Natuurlijk is er aandacht voor de inrichting en alle prachtige symbolen, schilderijen
en andere tekens die horen bij de Tempel en het Logegebouw. Een unieke kans om eens binnen te kijken!


Vrijmetselaarsloges

De fundamenten van de Waalse kerk dateren uit omstreeks 1450. Toen werd de kapel gebouwd bij het Agnietenklooster. In 1636 stond het klooster vrijwel geheel leeg en werden de kloostergebouwen overgedragen aan het Sint Catharina gasthuis, één van de drie gasthuizen in Arnhem. De DrieGasthuizenGroep is tot op heden een grote actieve organisatie.
In 1751 stelde het bestuur van het Sint Catharina gasthuis de kapel ter beschikking van de Franstalige Waalse Hervormde Gemeente. De Waalse kerk is vanaf 1859 eigenaar van het gebouw.
De kerk werd in 1944 zwaar beschadigd en in 1952 was de herbouw en restauratie pas voltooid.
De kerk is als gotische kapel gebouwd. De voorgevel is na de Tweede Wereldoorlog gerestaureerd in de stijl van de Delftse school. De deur bij het balkon in de zuidgevel was vroeger de doorgang naar het kloostercomplex.

Meedoen aan Open Monumentendagen Arnhem betekent letterlijk de deur openen voor bezoekers. De kerk heeft een centrale plaats in het hart van de stad maar oogt  nogal gesloten. Toch vinden heel veel activiteiten plaats achter de gesloten deuren!

De deuren van de Waalse kerk staan open voor iedereen die het gebouw wil bezichtigen. Wees welkom om even binnen te lopen of om je te verdiepen in de historie van de kerk.


Waalse kerk

Al in 1404 stond op deze plek een watermolen. De molen hoorde bij het Agnietenconvent, een klooster in de Beekstraat, waar Begijntjes woonden. Deze vrouwen waren geen nonnen, maar ze hadden wel beloofd om een kuis en gehoorzaam leven te leiden. Daarom werd deze molen de Agnietenmolen of Begijnenmolen genoemd.
In de watermolen werd graan gemalen. Later werd er overdag eikenschors gemalen en moest de molenaar het koren ’s nachts malen. De gemalen eikenschors werd gebruikt bij de leerlooierijen in de stad, waar ze van dierenhuiden leer maakten. 

In de eeuwen daarna zijn er verschillende eigenaren geweest. Rond 1900 waren de meeste molens weer uit het Jansdal verdwenen. In 1913 werd ook het rad van de Begijnenmolen verwijderd. Het heldere beekwater werd toen op een andere manier gebruikt: er kwam een viskwekerij in het pand. Meer dan vijftig jaar werd er forel, zalm en snoek gekweekt. Daarna volgde een periode van leegstand en gebruik als restaurant. 
In 2004 werd het pand, dat daarvoor werd uitgebreid met een grote ondergrondse ruimte, in gebruik genomen als Nederlands Watermuseum, een interactief familiemuseum over water. 

Sinds 2020 heeft het waterrad van de Begijnenmolen weer een functie: er wordt energie mee opgewekt. Met de hoeveelheid energie die met het water van de beek wordt opgewekt kunnen drie elektrische fietsen worden opgeladen.

Wist je dat Arnhem is ontstaan aan de Jansbeek? Dat er vroeger wel 10 watermolens stonden? En dat er in een van die molens het Nederlands Watermuseum gevestigd is? Samen met onze buren de Molenplaats Sonsbeek laten we je de werking en historie van de watermolens zien. Leuk én leerzaam voor jong en oud!  Tijdens de workshop ‘Waterkracht een bron van energie’ ga je van Lego een waterrad maken en testen. Welke schoepen werken het beste? 

Doe mee aan de workshop ‘Waterkracht een bron van energie’! Je gaat van Lego een waterrad maken en testen. Welke schoepen werken het beste? 



Watermuseum

Willemeen is een rijksmonument dat nu dienstdoet als jongerencentrum met poppodium.

Voor de derde keer opent Willemeen haar deuren tijdens Open Monumenten Dag Arnhem. Bezoekers kunnen in het ruim 150 jaar oude gebouw rondkijken en zien wat er tegenwoordig gebeurt, maar ook de geschiedenis van dit pand leren kennen.


Kom bij de expositie alles te weten over het ontstaan van het pand als Rijkstelegraafkantoor, de functie die het gebouw vanaf 1868 ongeveer 50 jaar vervulde. Of bezoek de lezing van schrijver Sebastiaan Torenhof over de tweede functie van het gebouw, als kantoor van de Rijksbelastingdienst. Een functie die het gebouw van 1923 tot 1970 had.


Daarnaast is er livemuziek in het café, zijn er rondleidingen en zal er een exclusief voor deze dag gebrouwen bier te proeven zijn. Verder zijn er diverse onthullingen.

Voor de derde keer opent Willemeen haar deuren tijdens de Open Monumentendag Arnhem. Bezoekers kunnen in het ruim 150 jaar oude gebouw rondkijken, ervaren wat er tegenwoordig speelt, maar ook in de geschiedenis van het pand duiken!


