Speuren naar oude kleuren. Demonstratie van kleurhistorisch onderzoek

Kleurenonderzoekers Lise Wolfert en Iris Broersma laten je tijdens de rondleidingen door het Willem Schaapkwartier meekijken bij hun speurtocht naar de originele kleuren die zij denken aan te treffen onder de talloze verflagen die in de afgelopen 100 jaar zijn opgebracht. Ben je nieuwsgierig naar hun werk? Neem dan deel aan een van de rondleidingen door het Willem Schaapkwartier! De kleuronderzoeken vinden plaats op de gevel met de entree.

Kleurhistorie

De architectuur van een gebouw, het aanzicht van een straat of de beleving van een interieur wordt sterk bepaald door kleur en textuur van het bouwmateriaal. Achter het zichtbare oppervlak gaat natuurlijk van alles schuil: allereerst het materiaal dat gebruikt is om de driedimensionale vormen te maken. Denk aan muren, plafonds en vloeren, maar ook de deuren, ramen, kozijnen, ornamenten en andere bouwkundige elementen die het grotere geheel van het gebouw of het interieur vormen. Soms heeft dat materiaal zijn natuurlijke kleur, maar vaak is het afgewerkt. En vaak is dat niet meer de oorspronkelijke afwerking.

Hout en staal worden meestal geschilderd -en dan ook met tussenpozen overschilderd- uit oogpunt van behoud maar ook doordat smaak en mode veranderen. Voor andere materialen zoals beton, metselwerk, natuursteen, pleisterlagen, stucwerk en soms ook tegelwerk geldt in mindere mate hetzelfde. Zelfs bijzondere afwerkingen zoals stucco lustro, kunstmarmer of plafondschilderingen zijn soms in de loop der tijd overschilderd geraakt.

Kleurhistorisch onderzoek verdiept zich in die materiaalafwerkingen, en in de ontwikkeling daarvan in de loop van de tijd. Soms bestrijkt de kleurhistorie van een gebouw decennia, soms eeuwen. Het is interessant om de kleuren uit de bouwtijd terug te vinden omdat de authentieke uitstraling of de bedoeling van de architect zo weer in ere kan worden hersteld.

Inventarisatie: de eerste stap van het onderzoek

De onderzoeksvraag is hierbij: zijn er nog historische verflagen te vinden? En is dat een pakket dat teruggaat tot de bouwtijd? Niet altijd is het historisch verfpakket bewaard gebleven. Bijvoorbeeld doordat een houten raam werd vervangen door een nieuw houten raam. Of doordat een stalen kozijn aan de buitenzijde werd gezandstraald en van alle verflagen werd ontdaan. Maar in de meeste gevallen zijn toch ergens wel delen van het historisch verfpakket van het exterieur terug te vinden. In interieurs is het eerder regel dan uitzondering dat het complete pakket van opeenvolgende afwerkingen bewaard is gebleven.

Stap twee: vervolgonderzoek

Het historisch pakket wordt nu verder onderzocht: welke verflagen zijn aanwezig? En welke daarvan zijn vroeger in het zicht geweest? Uit welk periode stammen deze ‘zichtlagen’? Wat is de aard en uitstraling, wijze van aanbrengen, kleur en eventueel decoratief patroon per zichtlaag geweest? Om deze vragen te beantwoorden worden er verschillende technieken gebruikt. Zo worden met een scherp mesje de verflagen een voor een blootgelegd. Van elke verflaag blijft een stukje in het zicht en zo ontstaat een ’trapje’ dat steeds verder afdaalt in het verfpakket en in het verleden. Ook worden monsters van de afwerking genomen die worden ingebed in kunsthars. Door het monster dwars op het oppervlak glad te slijpen kunnen de afwerkingslaagjes onder de microscoop worden bestudeerd. Ook wordt de chemische samenstelling van iedere verflaag soms geanalyseerd in een laboratorium.

Historische foto’s, of andere afbeeldingen kunnen behulpzaam zijn bij kleurhistorisch onderzoek, zelfs wanneer dit zwart-witfoto’s zijn. Archiefvondsten of familiealbums zijn daarom een welkome aanvulling op onderzoek ter plaatse en het microscopisch onderzoek.

Een digitale reconstructie van het oorspronkelijke (of anderszins geadviseerde) kleurbeeld helpt om vooraf een indruk te krijgen van het effect wanneer de samenhang hersteld wordt.

Lise Wolfert, Iris Broersma